Dhiikarka (Hypertension).

"Dhiikarka (Hypertension): Sababaha, Cuduradda La Xiriira, iyo Sida Loo Maareeyo Dhiig Karka Sare Si Looga Hortago Khatarta Caafimaadka"

Dhiikarka (ama hypertension) waa xaalad caafimaad oo ku timaada marka dhiigga ku socdo xididada dhiigga uu noqdo mid aad u sareeya. Marka heerka dhiigga sareeyo muddo dheer, waxay keeni kartaa dhibaatooyin caafimaad oo halis ah sida cudurka wadnaha, xanuunka kilyaha, iyo in uu sababo waxyeellooyin ku yimaada indhaha iyo neerfayaasha.

Maxay Tahay Dhiikarta (Hypertension)?

Dhiikarta waxay ku dhacdaa marka cadaadiska dhiigga ee xididada dhiigga uu ka bato heerarka caafimaad ee caadiga ah. Waxaa loo qaybiyaa labo nooc:

1. Dhiikarta Fudud (Hypertension Stage 1): Waxaa loo arkaa marka cadaadiska dhiigga uu yahay 130/80 mmHg ilaa 139/89 mmHg.
2. Dhiikarta Xun (Hypertension Stage 2): Waxaa dhacda marka cadaadiska dhiigga uu ka bato 140/90 mmHg.

Waxaa sidoo kale jirta xaalad kale oo loo yaqaan "Prehypertension", taas oo tilmaamaysa marka cadaadiska dhiigga uu yahay mid dhexdhexaad ah, laakiin weli aan gaarin heerka dhiikarta rasmi ah.

Calaamadaha iyo Astaamaha Dhiikarta

Dhiikarta badanaa ma laha calaamado muuqda, taasi waxay ka dhigaysaa mid aad u halis ah. Dadka qaar ayaa dareemi kara madax-xanuun, dhego-buuxsi, ama daal, laakiin inta badan dadka qaba dhiikarta waxay dareemaan wax calaamad ah ilaa ay xaaladdu gaarto heerar khatar ah.

Sababaha Dhiikarta Keena

Waxaa jira sababo badan oo dhiikarta keeni kara, waxaana ka mid ah:

1. Dhaqanka Cuntada: Cuntooyinka badan ee cusbada iyo dufanka leh waxay kordhiyaan cadaadiska dhiigga.
2. Dhibaatooyinka Genetiga: Dadka qoysaskooda ay ka jiraan cuduro wadnaha ama dhiikarta waxay halis ugu jiraan inay qaadaan dhiikarta.
3. Dhibaatooyinka Fayo-qabka: Isbeddelada caafimaadka ee sida sonkorowga ama dhibaatooyinka kilyaha waxay sidoo kale sare u qaadi karaan cadaadiska dhiigga.
4. Jimicsi La’aan: Inaad jirkaaga si fiican u dhaqaajiso waxay kaa caawineysaa inaad ka hortagto dhiikarta.
5. Khamri iyo Tobaacada: Cabitaanka khamriga badan iyo isticmaalka sigaarka waxay kordhiyaan khatarta dhiikarta.

Dhiikarta iyo Cuduradda La Xiriira

Dhiikarta oo aan la maareyn waxay sababi kartaa cudurro iyo xaalado caafimaad oo halis ah, oo ay ka mid yihiin:

• Cudurka Wadnaha: Dhiikarta waxay kordhisaa fursadda ah in uu dhaco wadne xanuun ama weerar wadne.
• Stroke (Hadafso): Cadaadiska dhiigga oo sareeya ayaa kor u qaadi kara halista in uu dhaco stroke, taasoo ah marka dhiiggu ka haro qayb ka mid ah maskaxda.
• Cudurro Kilyo: Dhiikarta waxay keeni kartaa dhaawac kilyaha oo sababi kara in kilyaha ay shaqadooda hoos u dhigto ama ay istaagto gebi ahaanba.
• Dhibaatooyin Indho: Dhiikarta waxay keeni kartaa dhibaatooyin aragga ah, sida aragga oo gaabiya ama dhaawac ku yimaada retinada (shabakadda) indhaha.

Sidee Loo Maareeyaa Dhiikarta?

Waxaa jira habab badan oo lagu xakameyn karo dhiikarta, kuwaas oo ay ka mid yihiin:

1. Isbeddelka Nolosha:

   • Cunto Caafimaad leh: Cun cunto isku dheelitiran oo ay ku jiraan khudrado, miro, iyo cuntooyin hoos u dhigaya cusbada.
   • Jimicsi joogto ah: Iska ilaali miisaankaaga adigoo sameynaya jimicsi ugu yaraan 150 daqiiqo usbuucii.
   • Cabbitaanka khamriga: Yaree cabbista khamriga ama gabi ahaanba ka tag.
   • Ka fogaanshaha sigaarka: Isticmaalka sigaarka ayaa sare u qaadaya cadaadiska dhiigga, sidaas darteed, ka tagista sigaarka waxay ka caawin kartaa dhiigkarka.

2. Daawooyinka: Haddii isbeddelada nolosha aysan ku filnayn, dhakhtarku wuxuu qori karaa daawooyin sida beta-blockers, ACE inhibitors, ama diuretics si loo xakameeyo dhiig karka.

3. Kormeer joogto ah: Waxaa muhiim ah inaad si joogto ah u cabirto cadaadiska dhiiggaaga si loo hubiyo inuu ku jiro heer caafimaad leh.

Gunaanad

Dhiikarta waa xaalad caafimaad oo halis ah, balse haddii si habboon loo maareeyo, waxaad ka hortagi kartaa dhibaatooyin caafimaad oo daran. Isbeddelada nolosha iyo kormeerka caafimaadka ee joogtada ah ayaa muhiim u ah xakameynta dhiig karka sare. Ha iloobin inaad la tashato dhakhtar si aad u fahanto xaaladdaada iyo tallaabooyinka ugu habboon ee lagula tacaali karo dhiikarta.